Islom dinining qisqa tarixi

Yigirmanchi asrdagi bəzi sənədlər və yaddaşnomaların şahidlik verməsinə ko‘ra, Abdurauf Fitrat Istambuldan qaytqa (1914), üsuli jadida və mədrəsələr təşkil et, onun o‘zi bu elmgohlarda türkiy və forsiy ədəbiyyatlar tarixi, islomşünaslıq və şərq tillərindən sabok o‘qigan.
Muxtasar Islom tarixi ana shu ilmgohlar tələbələri üçün qo‘llanma tərzdə yazılmışdır.
Uslubning sadəliyindən va nahviy (stilistik) tikinti sadə bu qo‘llanma Fitrat ma’ruzalarının mətni ekani ham ayondir. Asardaga hadisə təsvirinin notugalligidan anglash mumkinki, bu manba asarning to‘la mətni deyil. Belə ekan, onun lavomi bo‘lishi təbii. dəstək qaynaq saxlanayotgap məxfiə saxlanma qaydalarına ko‘ra, asarning tugal kopyası shudir.
Tarjimaga 1915 (hicriy 1333) Qazarov matbaasida chop edilib, Imperatorskiy istoricheskiy Moskovskiy muzeyi (Moskva imperatorlik tarix muzeyi) da XY 28411 sayi ile saxlanan nish asas edib olsindi. Ayni dövrdə Fitrat ilə bərabər Mahmudxo‘ja Behbudiy (1914), Shokir Sulaymon (1918) kabi aliblar ham Qisqa Islom tarixi tuzganları manbalarla qaynaqlanmışdır. olsa Fitratning asari hadisələrin dəqiq, jonli ifadəsi, millatparvarlik ruhi təsvir qatiga singlirilgani va xolis sənədləri ilə ularlan fərqənadn (diniy islohlarni qo‘llashda dabdabali usul va sun’iy iltifot sezilmaydi).
Hal-hazırda kitobxonlar arasında müəyyən olunmuş Alixonto‘ra Shokirxo‘ja o‘g‘li Sog‘unining Tarixi Muhammadiya kitobidan və Bilkiz Aladdinning Muhammad tarixi və başqa şu xil asarlar ilə chog‘ishatedda Fitratdagi dərin professionalizmni anlamaq çətin deyil. Islom tarixini Ovrupo nəzərindən müşahidəgan olim və adiblar — O.G.Bol’shakovning Xalifalik, L.I.Klimovning Qur’on haqqında kitob, V.Panova və Yu.Vaxtinning Muhammad hayotini e’tiqod va ixlos Fitrat asariga chog‘ishtirishga hojat qoyulmur.
Həmidulla Boltaboev, filologiya fanları doktoru. professor.