Islom dinining qisqa tarixi

Yigirmanchi asrdagi ayrim hujjat va xotiranomalarning guvohlik berishiga ko‘ra, Abdurauf Fitrat Istambuldan qaytgach (1914), usuli jadida va madrasalar tashkil etib, uning o‘zi bu ilmgohlarda turkiy va forsiy tilаboh‘ adabirliko.
Muxtasar Islom tarixi ana shu ilmgohlar talabalari uchun qo‘llanma tarzida yozilgan edi.
Услубнинг содалигидан ва нахвиј (стилистик) курилиш џихатидан бу ќо‘ланма Фитрат ма’рузаларининг матни екани хам ајондир. Асардага воќеа тасвирининг нотугалигидан англаш мумкинки, бу манба асарнинг то‘ла матни емас. Шунда екан, унинг лавоми бо‘лиши табииј. Biroq manba saqlanayotgap mahkama xodimlarining qaydlariga ko‘ra, asarning tugal nusxasi shudir.
Тарџимага 1915 година (хиџриј 1333) Газаров матбаасида чоп етилган, Императорскиј историскическиј Московскиј музеј (Москва императорлик тарикс музеји) да XY 28411 раками билен саќланајотган нашр асос ќилиб. Ayni davrda Fitrat bilan barobar Mahmudxo‘ja Behbudiy (1914), Shokir Sulaymon (1918) kabi aliblar ham Qisqa Islom tarixi tuzganlari manbalarla qayl etilgan. Biroq Fitratning asari voqealarning aniq, jonli ifodasi, millatparvarlik ruhi tasvir qatiga singlirilgani va xolis yozilgani bilan ularlan farqlanadn (diniy islohlarni qo‘llashda dabdabali usul va sun’iy iltifot sez).
Hozirda kitobxonlar orasida tarqalgan Alixonto‘ra Shokirxo‘ja o‘g‘li Sog‘uniyning Tarixi Muhammadiya kitobidan va Bilkiz Aladdinning Muhammed tarixi va boshqa shu xildagi asarlar bilan chog‘ishtirilganda Fitratdagi професионално чумашангур. Ислам тариксини Оврупо назаридан кузатган олим ва адиблар — О.Г.Бол’шаковнинг Џалифалик тарикси, Л.И.Климовичнинг Кур’он хаќида китоб, В.Панова ва Ју.Вакстининг Мухамед хајотини е’тиќод ва икслос џихатигаишјигит ас‘таригаишигит.
Хамидула Болтабоев, филолошки фанлари доктори. професор.