UPNISHAD DARSHAN (ઉપનીષદ દર્શન)

       આ ગ્રંથ લેખનમાં સ્વામિનારાયણ સંપ્રદાયના મહાન સંત યોગીવર્ય સદ્ગુરુ ગોપાળાનંદ સ્વામીએ ઉપનિષદો ઉપર ભાષ્ય લખ્યુ છે. તેનો અને ઓશોના કઠોપનિષદ્ નો પણ આધાર લીધો છે. ઉપનિષદોનો પાર પામી શકાય તેમ નથી.

       'ભારતીય ઇશ્વરવાદ' ઉપર ગુજરાત યુનિવર્સીટીમાંથી ડોક્ટરેટ (Ph.D)ની પદવી મળી જવા છતા જે વસ્તુઓને હું નહોતો સમજી શક્યો તે હવે બહુ સ્પષ્ટ સમજાય છે.

       ઉપનિષદોએ ભારતીય મનીષિઓની સ્વાનુભૂતિની વાણી હોવાથી તેની સ્વાનુભૂતિ ન થાય ત્યાં સુધી સમજવી મુશ્કેલ છે. શબ્દો કદાચ પકડાય જાય, પણ તેનુ હાર્દ પામવું કઠીન છે. સ્વાનુભૂતિ ન થાય ત્યાં સુધી શબ્દો પાછળનું રહસ્યદર્શન થતુ નથી.

       અભ્યાસકાળથી જ ઉપનિષદો મારો રસનો વિષય રહ્યો છે. તત્વજ્ઞાનનો મહાસાગર ડહોળ્યા પછી જ ઉપનિષદોની મહત્તા હવે સમજાતી જાય છે. તરવાનુ જેમ કોઇ વિજ્ઞાન નથી હોતુ. તેમ આ અંગેનુ પણ કોઇ વિજ્ઞાન નથી.તેમાં આંખો મીંચીને જંપલાવનાર જ તેને કંઇક અંશે આત્મસાત્ કરી શકે છે. ડુબકા ખાધા પછી જ તરવાનુ શીખી શકાય છે.

       ઉપનિષદોના ચિંતન મનન દ્વારા તથા મૌનની કેટલીક શાંત પળોમાં મને જે કાંઇ યત્કિંચિત (થોડી) અનુભૂતિ સાંપડી છે. તેના ભાગીદાર આપ પણ બની શકો એવા શુભાશયથી તેને શબ્દ બદ્ધ કરી છે. મારી અનુભૂતિ તમારી અનુભૂતિ બની શકે છે. પરંતુ તે માટે થોડો દાખડો કરવો પડશે. ત્યાં પહોંચનારના શબ્દનો વ્યાપાર છુટી જાય છે. અને શબ્દો (તર્ક)ની ભૂમિકાએ આવતા તે અનુભૂતિ ધુંધળી બની જાય છે. તેને પામવાનુ, હસ્તાંતરણ કરવાનુ સર્વોત્તમ માધ્યમ એક માત્ર મૌન જ છે.

       તેથી જીજ્ઞાસુ વાંચકોને, ખોજીઓને મારી નમ્ર વિનંતી છે કે આ ગ્રંથને સમજતા પહેલા ઓછામાં ઓછુ ત્રણ દિવસનુ મૌન રાખી, નિર્વિચારની ભૂમિકાએ પહોંચી, જો અભ્યાસ કરશો તો આપ પણ પરમાનંદને જાણી અને માણી શકશો. પૂર્વભૂમિકાનું નિર્માણ કર્યા વિના ત્યાં સુધી પહોંચી શકાય તેમ નથી. કદાચ પહોંચવા જશો તો શબ્દો હાથ લાગશે. સત્વ સરી જશે. અઘરી વાતોને શક્ય તેટલી સરળ કરીને આપ સમક્ષ મુકવાનો નમ્ર પ્રયાસ કર્યો છે.

       ઉપનિષદો અગાધ જ્ઞાનરાશી છે. તેના જ્ઞાનામૃતનું એક સ્વજનના નાતે આપને પણ યત્કિંચિત આચમન કરાવવા અમે નમ્ર પ્રયાસ કર્યો છે. ઇશ, કેન અને કઠોપનિષદના મંત્રને તે માટે આધાર બનાવ્યા છે. માત્ર મંત્રાર્થને જડપણે વળગી રહ્યો નથી. તેના ગર્ભિતાર્થો તરફ પણ કંઇક અંગુલિ નિર્દેશ કરવા પ્રયાસ કર્યો છે. મંત્રના ભાવાર્થને અનુરૃપ કેટલીક આનુષંગિક વાતો પણ કરી છે. સારુ લાગે તે સ્વીકાર જો. ન રુચે તે દફનાવી દેજો. ક્યાંય ક્ષતિ જણાય તો ક્ષમ્ય ગણશો.ઉપનિષદ જ્ઞાનના અગાધ મહાસાગરને ગાગરમાં ભરવાનો મારો આ બાલિશ પ્રયાસ છે.

       સર્વાવતારી ભગવાન શ્રી સ્વામિનારાયણની પ્રસન્નતાર્થે તેમની જ કૃપા અને પ્રેરણાથી પ્રેરાઇને અમારા પૂજ્ય ગુરુવર્ય શાસ્ત્રી સ્વામી ધર્મપ્રસાદદાસજીનો રાજીપો મેળવવા જેવું લાગ્યુ તેવું લખ્યું છે. નિરક્ષીર વિવેકથી તેને આત્મસાત્ કરવાનો પ્રયાસ કરજો. જ્ઞાનની ક્ષિતિજો અનંત છે તેને કદી કોઇ બાંધી શકતુ નથી. અત્રે તો તેની એક માત્ર આછી ઝલક પ્રગટ થઇ હોય તેવું મને લાગે છે.

લી. શાસ્ત્રી દેવવલ્લભદાસના જય સ્વામિનારાયણ